Sprawdziany i egzaminy wdrożone w 2002 r. i realizowane w latach następnych przynosiły niezadowalające wyniki części szkół prowadzonych przez gminę Sępólno Krajeńskie. Wyniki szkół były też bardzo zróżnicowane.  

Publikowane przez OKE diagnozy sprawdzianów i egzaminów wykazywały dość niski poziom kompetencji kluczowych uczniów w regionie. Dyrektorzy szkół podkreślali silny wpływ braku zajęć dodatkowych w szkołach na efekty kształcenia. 

Rodzice i uczniowie w przeprowadzonych w ramach Grupy Wymiany Doświadczeń „Oświata" badaniach poziomu zadowolenia mieszkańców z dostarczanych usług edukacyjnych, akcentowali brak propozycji atrakcyjnego spędzania czasu wolnego. 

Jednocześnie od 2000 r., mimo wysokich dodatków do wynagrodzeń ustanowionych w gminnym regulaminie wynagradzania nauczycieli, borykano się z trwałym problemem uzyskiwania wymaganych ustawą Karta Nauczyciela średnich wynagrodzeń. Wynikało to z malejącej liczby uczniów i oddziałów szkół, spadku liczby godzin ponadwymiarowych nauczycieli, utrzymywania zatrudnienia nauczycieli nawet na niepełnych etatach (zamiast np. zwolnień).  

Podczas uzgadniania regulaminów wynagradzania nauczycieli ze związkami zawodowymi władze samorządowe miały problemy z zaspokojeniem rosnących oczekiwań związków. 

Gdy w 2009 r. artykułem 30a ustawy Karta Nauczyciela wdrożono obowiązek wypłaty jednorazowego dodatku uzupełniającego dla nauczycieli w razie nieuzyskania wymaganych średnich, pojawił się poważny problem corocznej wypłaty dużych wyrównań. 

     Przeprowadzone analizy ujawniły główne problemy: 

• dokuczliwy brak zajęć dodatkowych w szkołach, przedszkolach, 
•  ciągły brak środków (poza projektowymi) na uruchomienie zajęć dodatkowych dla uczniów, 
• niezadowalające wyniki sprawdzianów i egzaminów uczniów naszych szkół, 
• niski poziom kompetencji kluczowych uczniów, 
• brak propozycji atrakcyjnego spędzania czasu wolnego przez młodzież szkolną, 
•  realna konieczność (zaistniała od 2009 r.) corocznej wypłaty jednorazowego dodatku uzupełniającego dla nauczycieli w związku z nieuzyskiwaniem średnich wynagrodzeń.

Wdrożona innowacja - grant oświatowy, polega na realizacji zajęć dodatkowych w placówkach, adekwatnie do wysokości wyliczonych w danym roku budżetowym środków niezbędnych do uzyskania średnich wynagrodzeń nauczycieli.  

Szczególną cechą grantu jest umożliwienie nauczycielom uzyskiwania średnich wynagrodzeń nie poprzez wypłatę jednorazowego dodatku uzupełniającego, ale przez realizację zajęć dodatkowych dla uczniów, adekwatnie do zdiagnozowanych u nich potrzeb i zainteresowań. 

Wskazanie rodzaju zajęć planowanych do realizacji wynika ze zdiagnozowanych potrzeb i zainteresowań uczniów, określanych corocznie przez każdą z placówek przy okazji rocznego planu pracy szkoły lub przedszkola.  

Źródła danych: 

•  wnioski z nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektora szkoły, wskazujące na potrzebę realizacji zajęć wspomagających, grafomotorycznych, przyrodniczych, treningu czytania ze zrozumieniem, wspomagających z języków obcych; 
• wnioski z diagnoz - ankiet diagnostycznych przeprowadzonych przez samorządy uczniowskie (opiekuna), wskazujące na potrzebę realizacji zajęć z zakresu sportu i rekreacji ruchowej, wycieczek krajoznawczych, tanecznych, gier zespołowych, rysunku, malarstwa, zajęć komputerowych; 
•  wnioski z ewaluacji wewnętrznej prowadzonej w szkole, wskazujące na potrzebę szerszej indywidualizacji nauczania, organizację poradni psychologiczno-pedagogicznych, realizację zajęć logopedycznych, z zakresu umiejętności uczenia się czy też wskazań wychowawców wynikających z rozmów z uczniami. 

Nasza innowacja pozwala na wdrożenie kluczowej dla funkcjonowania całej społeczności oświatowej zmiany modyfikującej sposób postrzegania szkoły, przedszkola przez wszystkich interesariuszy: 

• Uczniom daje szansę na rozwój zainteresowań, pogłębienie wiedzy, utożsamianie się ze szkołą; 
•  Nauczycielom pozwala na godne i godziwe uzyskiwanie średnich wynagrodzeń niezwiązane z wypłatą JDU, lecz zapłatą za wykonaną pracę na rzecz dzieci i uczniów,  
•  Gminie pozwala na wykazanie przed mieszkańcami, organami nadzoru i kontroli, że środki publiczne wydatkowane są celowo, oszczędnie i racjonalnie 

Opracowane czytelne kryteria dostępu i warunki realizacji zajęć, wynagrodzenie za zajęcia oparte o stawki osobistego zaszeregowania nauczycieli tylko w przypadku zrealizowania zajęć z udziałem 75 proc. uczniów, oczekiwana przez rodziców reakcja szkoły lub przedszkola na zdiagnozowane potrzeby dzieci i uczniów sprzyjają uzyskaniu akceptacji wszystkich stron we wdrażaniu i realizacji zajęć w ramach „Grantu oświatowego". 

Od strony formalnej wykorzystywane są druki sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego, które każda JST w Polsce corocznie wypełnia i przekazuje RIO, organowi stanowiącemu JST, związkom zawodowym, dyrektorom szkół i przedszkoli. 

Druk ten uzupełniony o przyjęte w planach budżetowych środki na wynagrodzenia dla nauczycieli oraz planowaną średnioroczną liczbę etatów nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego, pozwala na wyliczenie puli środków, jakie można przeznaczyć na zajęcia dodatkowe. 

Etapy wdrażania: 

1.  Sprawdzenie przed lub na początku roku budżetowego, czy nauczyciele osiągną wymagane średnie. Wypełnienie tabeli MEN - wzoru sprawozdania z uzyskiwania średnich wynagrodzeń - danymi przyjętymi do projektu budżetu na dany rok (dane z Działu 801: Rozdziały 80101, 80103 i 80104 - par. 4010 i 4040 oraz Działu 854: Rozdział 85401 - par. 4010 i 4040 z wyłączeniem wynagrodzeń administracji i obsługi) pozwala na sprawdzenie z dużym prawdopodobieństwem, czy wymagane średnie zostaną osiągnięte.   W sytuacji, gdy średnie nie będą uzyskane, dochodzi do uruchomienia procedury grantowej. 
2.  Wdrożenie zajęć dodatkowych: 
   •  przekazanie szkołom i przedszkolom informacji o dostępnych środkach finansowych na dane półrocze, kryteriach dostępu do środków, warunkach realizacji zajęć, wymaganej dokumentacji w trakcie realizacji zajęć; 
   • złożenie wniosków przez dyrektorów o zwiększenie budżetów szkół, przedszkoli ze wskazaniem zajęć planowanych do realizacji; 
   • zatwierdzenie wniosków przez organ prowadzący; 
   • wybór i organizacja zajęć, rekrutacja dzieci i uczniów. 
3. W trakcie realizacji zajęć: 
   •  bieżący nadzór dyrektorów szkół i przedszkoli nad realizacją zajęć; 
   •  comiesięczne zatwierdzanie przez dyrektorów zajęć do zapłaty, w których uczestniczy co najmniej 75 proc. zapisanych uczniów; 
   • bieżące dokumentowanie zajęć w dziennikach zajęć dodatkowych; 
   • promocja zajęć na stronach www placówki, stronie internetowej gminy, w mediach.  
4. Monitorowanie uzyskiwania średnich w trakcie roku kalendarzowego (np. dwa, trzy razy w ciągu roku). 
   Jeżeli zaplanowane zajęcia dodatkowe pozwoliły na uzyskanie średnich wynagrodzeń, to przystępujemy do zamknięcia grantu. 
   Jeżeli natomiast uruchomione zajęcia dodatkowe w danym okresie nie pozwolą na uzyskanie średnich, to dla ich uzyskania bez wypłaty JDU wskazana jest ich kontynuacja w kolejnym semestrze.  
   Jeżeli z różnych względów nie uda zrealizować zajęć w danym roku, to możliwe jest zawarcie indywidualnych porozumień pomiędzy dyrektorem placówki, a nauczycielami dotyczących realizacji zajęć dodatkowych w okresie po 1 stycznia następnego roku, a płatnych z góry, np. w grudniu. Możliwość taką daje Kodeks pracy. 
5. Po zakończeniu zajęć: 
   • złożenie sprawozdań merytorycznych i finansowych przez dyrektorów do organu prowadzącego i archiwizacja dokumentów. 
6. Ewaluacja zajęć dodatkowych realizowanych w ramach grantu prowadzi do określenia rekomendacji dla kolejnych edycji. W szczególności są brane pod uwagę uzyskane efekty kształcenia. Istotne jest wsparcie np. autorskich projektów opartych o posiadane kwalifikacje nauczycieli, zajęć cieszących się szczególnym zainteresowaniem dzieci i uczniów. 

Grant oświatowy w gminie Sępólno Krajeńskie co roku przynosi wymierne rezultaty: 

• zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i uczniów zgodnie z ich oczekiwaniami, 
• wzrost konkurencji i kreatywności - wiele ciekawych inicjatyw, 
• podniesienie poziomu wyników sprawdzianów i egzaminów, 
•  utrzymanie wysokiego poziomu dyscypliny budżetowej poprzez wydatkowanie na wynagrodzenia środków w wysokości niezbędnej dla uzyskania średnich wynagrodzeń (to z kolei sprawiło, że nie ma konieczności wypłacania nauczycielom wyrównań w postaci dodatków),  
• zbudowanie bardzo dobrych relacji pomiędzy samorządem i szkołami, poprzez stworzenie nauczycielom możliwości uzyskania średnich poprzez wykonywanie dodatkowej pracy. Szkoły, przedszkola, nauczyciele bardzo chętnie przystępują do realizacji zajęć. 

W okresie 2009 - 2020 zrealizowano dwanaście półrocznych edycji grantu oświatowego. Koszt uruchomienia zajęć dodatkowych w tych latach wynosił łącznie 1 030 166 mln zł (od 38 tys. zł do 156 tys. zł za edycję). 

W ramach wszystkich edycji zrealizowano ok. 18 000 godzin zajęć dodatkowych. Bez wdrożenia innowacji wydatkowana kwota ponad miliona złotych byłaby wypłacona w postaci jednorazowych dodatków uzupełniających bez realizacji zajęć dodatkowych.  

W tym okresie samorządy w Polsce wypłaciły nauczycielom dodatki w wysokości: 250 mln zł (2010 r.), 770 mln zł (2015 r.) czy też 61 mln zł (2019 r.). 

Wdrożenie grantu oświatowego nie wiązało się z żadnymi kosztami.  

Wszystkie zadania związane z wyliczeniem niezbędnych środków dla uzyskania średnich wynagrodzeń w kolejnym roku budżetowym, monitorowaniem ponoszonych wydatków na zajęcia dodatkowe, ich rozliczeniem realizuje jednostka organizacyjna gminy Zakład Obsługi Oświaty Samorządowej w Sępólnie Krajeńskim. 

Czas poświęcony na wdrożenie i coroczną realizację innowacji to 4 - 6 dni roboczych w trakcie całego roku kalendarzowego.  

Grant oświatowy jest rozwiązaniem rekomendowanym dla samorządów, które odczuwają narastające problemy z uzyskiwaniem średnich wynagrodzeń przez nauczycieli przy jednoczesnej potrzebie racjonalizacji oferty zajęć dodatkowych dla uczniów.       

Jego zastosowanie radykalnie zmienia filozofię wydatkowania środków finansowych w samorządzie, w tym w oświacie. Wymaga od samorządowców odwagi, jednak z uwagi na korzyści, warto rozważyć wdrożenie innowacji. 

Ważne wskazówki: 

1. Wyliczenie szacowanej kwoty niezbędnej do uzyskania średnich wynagrodzeń przez nauczycieli i ich porównanie z kwotami zaplanowanymi na wynagrodzenia w danym roku budżetowym dość szybko pozwala stwierdzić, czy na poziomie organu prowadzącego średnie będą uzyskane. Jeżeli nie, jest to sygnał, że zajęcia dodatkowe będą idealnym rozwiązaniem. 
2. Wyliczenie to należy powtarzać na początku kolejnego roku szkolnego. 
3. Warto pamiętać, że realizacja zajęć dodatkowych jest dobrowolna tak dla uczniów, jak i nauczycieli. Dobrowolne zajęcia dodatkowe w szkołach i przedszkolach są umocowane w prawie oświatowym, a także przepisach Kodeksu pracy.  
4. Przepisy nie wymagają z zatrudnionym nauczycielem zawierania dodatkowej umowy o pracę w celu realizacji zajęć dodatkowych.  
5. Zgodnie z regulacjami KN i KP dopuszczalna jest również wcześniejsza zapłata za zajęcia, które z racji niemożności ich realizacji w danym roku budżetowym, będą realizowane w roku następnym (porozumienia dyrektora szkoły z nauczycielami). Pozwala to na racjonalne planowanie i równomierne rozłożenie zajęć w okresie np. semestru zimowego. 
6. Należy pamiętać, że jednorazowy dodatek uzupełniający ma charakter przedmiotowy, a nie podmiotowy. Oznacza to, że nie każdy nauczyciel, w każdej szkole lub w każdym przedszkolu musi uzyskać wymagane prawem średnie wynagrodzenie. Niekiedy wystarczy, że kilku nauczycieli w jednej ze szkół lub w jednym z przedszkoli gminy będzie realizować zajęcia, aby w całym samorządzie uzyskać wymagane średnie.  
7. Czynnikiem demotywującym dla dyrektorów szkół i nauczycieli była świadomość, że wiele samorządów wypłaca JDU bez wymogu świadczenia przez nich pracy (w postaci zajęć dodatkowych). W odpowiedzi na takie argumenty warto było powoływać się na korzyści dodatkowe płynące z realizacji zajęć, np. wzrostu konkurencyjności placówki na lokalnym rynku oświaty, podniesienie poziomu wiedzy i kompetencji uczniów, lepsze wyniki sprawdzianów i egzaminów.  

W analizach poprzedzających podjęcie przez samorząd decyzji o zmianach systemowych w obszarze usług edukacyjnych pomocne będą dane i wskaźniki prezentowane w portalu smup.gov.pl, w dziale "Edukacja". Co ważne, portal umożliwia pogłębienie diagnozy i późniejszy monitoring działań dzięki mechanizmowi porównywania tych samych parametrów z podobnymi JST z grupy porównawczej na terenie kraju.