Ogólnopolska tendencja potrzeby zmian w zakresie wsparcia na rzecz osób niesamodzielnych jest widoczna także w Jaśle, co skłoniło władze samorządowe do poszukiwania nowych form działań w obszarze lokalnej polityki społecznej.  

Do 2018 roku potrzeby osób niesamodzielnych były zaspakajane głównie poprzez realizację usług opiekuńczych świadczonych w miejscu zamieszkania, których finansowanie odbywało się w dużej mierze w oparciu o środki pochodzące z budżetu miasta.  

Rosnące potrzeby osób niesamodzielnych oraz konieczność podniesienia skuteczności i efektywności zadań była bezpośrednim bodźcem do podjęcia przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Jaśle analizy sytuacji w oparciu o dane własne oraz pochodzące z GUS. Analiza potwierdziła, że liczba osób wymagających wsparcia w codziennym funkcjonowaniu z roku na rok wzrasta. W 2017 roku liczba osób korzystających z pomocy w formie usług opiekuńczych wzrosła o 14,56 proc. w porównaniu do 2016 roku.  

Zwrócono także uwagę, iż grupa 60+ stanowi, aż 80,5 proc. ogółu osób korzystających z usług opiekuńczych. 

Stwierdzono także wzrost wydatków za pobyt osób w DPS (w 2018 roku wydatki te podniosły się o 10,29 proc. w porównaniu z 2017). 

Rezultatem diagnozy sytuacji osób niesamodzielnych w Jaśle w kontekście lokalnej polityki społecznej była decyzja o powołaniu Dziennego Domu Pomocy dla Osób Starszych. Placówka powstała przy wykorzystaniu środków zewnętrznych (dofinansowanie z EFRR). Swą działalność w strukturach MOPS rozpoczął w styczniu 2018 roku. 

Utworzenie Dziennego Domu odegrało istotną rolę w realizacji działań na rzecz osób niesamodzielnych na terenie miasta Jasła oraz zapoczątkowało wdrażanie procesu deinstytucjonalizacji usług społecznych w mieście.  

System wsparcia dla osób niesamodzielnych w Jaśle jest procesem ciągłym, będącym odpowiedzią na potrzeby jego odbiorców, który poddawany jest systematycznej ewaluacji i ocenie jego efektów.  W wyniku wdrażanych działań nastąpiło m.in. zmniejszenie liczby osób objętych usługami opiekuńczymi w miejscu zamieszkania, które finansowane są ze środków własnych miasta oraz wzrost aktywności osób niesamodzielnych w wieku 60+. Analiza danych zastanych oraz analizy porównawcze wdrażanych rozwiązań pozwalają na podejmowanie działań takich jak: zapewnienie pobytu w placówce wsparcia dziennego, pomoc asystenta osoby niepełnosprawnej, pomoc w zaspakajaniu codziennych potrzeb poprzez zapewnienie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania oraz opieki wytchnieniowej adekwatnych do potrzeb.  

Warto podkreślić dużą rolę badań i analiz statystycznych przeprowadzanych przez pracowników MOPS. Są to analizy na podstawie danych zewnętrznych oraz wewnętrznych, a także analizy porównawcze m.in. z innymi miastami o podobnej strukturze do miasta Jasła.  

W 2020 roku przeanalizowano w MOPS w Jaśle dane dotyczące m.in. liczby beneficjentów pomocy, liczby udzielonych świadczeń oraz wydatków w zakresie usług opiekuńczych i pobytu osób w DPS.   

W 2021 roku dokonano natomiast porównania Jasła oraz Sanoka (lata 2015-2019) m.in. najważniejszych danych w obszarze demografii np. współczynnika przyrostu ludności, struktury zawodowej mieszkańców, rynku pracy i bezrobocia, wydatków na świadczenia z pomocy społecznej w wydatkach budżetów obu miast. 

Wnioski opracowywane na podstawie zebranych danych uwzględniają tendencje, problemy społeczne i stanowią podstawę planowania i modyfikacji wdrażanego wsparcia w różnych formach, np.  

• zabezpieczenie środków finansowych na realizację zadań z pomocy społecznej dla osób zagrożonych ubóstwem,  
• podjęcie działań mających na celu zwiększenie aktywizacji społeczno-zawodowej podopiecznych MOPS - aplikowanie o środki zewnętrzne na dodatkowe miejsca reintegracji społeczno-zawodowej w Klubie Integracji Społecznej, w tym na realizację 30 stażów zawodowych,  
• podejmowanie innowacyjnych inicjatyw wobec osób niesamodzielnych takich jak np. opieka wytchnieniowa, zatrudnienie asystentów osoby niepełnosprawnej, zawiązywanie i podtrzymanie wsparcia lokalnego dla osób niesamodzielnych obejmującego m.in. wolontariuszy. 

Warto zaznaczyć, iż modyfikacja ww. działań lub np. aplikowanie o środki zewnętrzne jest poprzedzane diagnozą stanu zaspokojenia określonych potrzeb społecznych (np. w odniesieniu do osób niesamodzielnych, osób niepełnosprawnych), zarówno w oparciu o obiektywne dane, takie jak np. stopę zatrudnienia, przeciętną długość życia mieszkańca, jak również o subiektywne odczucia i potrzeby potencjalnych odbiorców wsparcia za pomocą ankiet, wywiadów.  

Ta forma diagnozowania, oparta nie tylko na „twardych danych", ma duże znaczenie w kontekście skuteczności udzielanej pomocy - jej odbiorcy identyfikują się bardziej z wynikami tej diagnozy, a potem z działaniami z niej wynikającymi. 

Rozbudowę systemu wsparcia na rzecz osób niesamodzielnych w Jaśle poprzedziły skuteczne starania o dofinansowanie tego obszaru ze środków Unii Europejskiej na modernizację infrastruktury pomocy społecznej. Ponadto od 2018 roku realizowane są projekty/programy, w ramach których pozyskiwane są środki służące zwiększeniu dostępu do usług dla osób niesamodzielnych.  

Od początku istnienia wsparciem DDP objęto ponad 50 osób.  Ponadto od 2019 roku osoby niesamodzielne mogą liczyć na wsparcie w ramach programów dofinansowanych z Funduszu Solidarnościowego, tj. „Usługi opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych", „Opieka wytchnieniowa", „Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej". W 2020 roku przystąpiono także do Programu „Opieka 75+" finansowanego ze środków budżetu państwa. 

Mając na celu skuteczność wdrażanego systemu wsparcia poddawany jest on bieżącemu monitoringowi i ewaluacji, który polega na sporządzaniu miesięcznych zestawień w zakresie ilościowym i jakościowym realizowanego wsparcia. W wyniku wprowadzenia dodatkowych rozwiązań został m.in. usprawniony dotychczasowy system przyznawania usług opiekuńczych finansowanych ze środków miasta.  

Zmienione zostały m.in. kryteria na podstawie, których przyznawane są usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania. Ponadto warto podkreślić w tym miejscu, iż działalność DDP w Jaśle jest traktowana w kategoriach zasobu znajdującego się w środowisku lokalnym, dostępnego nie tylko w trudnych sytuacjach życiowych osób niesamodzielnych, ale przede wszystkim w ich codziennym funkcjonowaniu, tak, by sprzyjał rozwojowi osoby i pozwalał na umacnianie społecznych relacji.  

Wdrażanie systemu wsparcia dla osób niesamodzielnych w mieście Jaśle jest procesem ciągłym. Każdorazowo przed przystąpieniem do realizacji nowej formy pomocy analizowane są dane w zakresie potrzeb grupy wymagającej wsparcia. Jako dobrą praktykę można wskazać m.in. utworzenie i funkcjonowanie DDP, który stał się alternatywą dla umieszczania osób niesamodzielnych w opiece instytucjonalnej. Ponadto dzięki skutecznemu aplikowaniu o środki zewnętrzne na realizację ww. wsparcia możliwe jest zachowanie trwałości świadczonych usług w społeczności lokalnej.   

Najważniejsze efekty wdrożonych rozwiązań: 

•  ciągłe zapotrzebowanie na usługi świadczone w DDP - w latach 2020-2021 wsparciem DDP objęto 49 osób niesamodzielnych,  
• ciągłe zapotrzebowanie osób niesamodzielnych na realizowane wsparcie w ramach Funduszu Solidarnościowego - w roku 2020 z programów: „Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej" oraz „Opieka wytchnieniowa" skorzystało 46 osób, 
• wdrażanie i ciągłe rozwijanie alternatywnych form wsparcia dla osób niesamodzielnych, 
• skuteczne aplikowanie o środki zewnętrzne na realizację zadań w zakresie wsparcia osób niesamodzielnych.   

W wyniku wdrożonych zmian nastąpiła zmiana w zakresie następujących wskaźników: 

• liczba realizowanych godzin usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania, finansowanych ze środków własnych miasta - zmniejszenie wskaźnika; 
• wzrost dochodów miasta z tytułu opłat pobieranych od osób objętych usługami opiekuńczymi w miejscu zamieszkania - wzrost wskaźnika. 

Dzięki powstaniu DDP zmniejszyła się liczba osób korzystających z usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania. Ponadto dla wielu osób uczestnictwo w zajęciach DDP pozwoliło na pozostanie w swoim miejscu zamieszkania zamiast pobytu np. w domu pomocy społecznej. Było to istotne zarówno z punktu widzenia osoby niesamodzielnej, która nie musiała przystosowywać się do nowego środowiska, jak również dla Miasta, gdyż umieszczenie osoby w DPS stanowiłoby dla samorządu znaczące obciążenie finansowe.  

Udostępniona infrastruktura pozwoliła na aktywne spędzanie wolnego czasu przez osoby niesamodzielne, co wpłynęło na wzrost ich aktywności, zarówno w życiu społecznym, jak i osobistym. 

W latach 2018 - 2021 na realizację programów/projektów na rzecz wsparcia osób niesamodzielnych pozyskano środki zewnętrzne na kwotę około 4 mln złotych. Zdecydowana większość tych środków była związana z zapewnieniem funkcjonowania DDP, w tym z wynagrodzeniem personelu oraz realizacją form wsparcia na rzecz osób korzystających ze wsparcia Dziennego Domu.  

Koszty związane z infrastrukturą zostały pokryte w ramach projektu dofinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, którego realizacja miała miejsce w latach 2016-2017 - wartość ww. przedsięwzięcia to około 4,7 mln zł. 

Powstanie oraz realizacja/upowszechnianie systemu wsparcia dla osób niesamodzielnych na terenie Miasta Jasła jest procesem ciągłym, mającym swoje integralne etapy. Podmioty zainteresowane wdrożeniem opisywanych zmian, powinny podjąć następujące kwestie: 

1. Sporządzenie diagnozy dotyczącej potrzeb osób niesamodzielnych na terenie gminy. Opracowanie strategicznych wniosków dotyczących sposobów wsparcia ww. grupy osób. 
2. Przegląd istniejącej infrastruktury na terenie gminy, która służy wsparciu osób niesamodzielnych oraz identyfikacja nowej infrastruktury/zaplecza lokalowego, która mogłaby zostać wykorzystana celem stworzenia/zwiększenia liczby miejsc wsparcia dla ww. grupy osób. 
3. Planowanie finansowe i inwestycyjne - równolegle do przeglądu lokalnej infrastruktury, o której mowa w pkt 2 - identyfikacja możliwych źródeł dofinansowania inwestycji/ działań skierowanych do osób niesamodzielnych. 
4. Komplementarność podejmowanych działań: stworzenie infrastruktury (projekty twarde), a następnie realizacja określonych form wsparcia (projekty miękkie) dla osób niesamodzielnych. 
5. Działania zmierzające do utrzymania powstałej infrastruktury dla osób niesamodzielnych na terenie gminy, nad skutecznym zachowaniem „trwałości" realizowanych przedsięwzięć. 
6. Monitoring i ewaluacja prowadzonych działań. 

Obszar "Lokalna polityka społeczna" jest przedmiotem badań i analiz SMUP, a przedstawiony proces zmian w systemie wsparcia dla osób niesamodzielnych w gminie Jasło jest inicjatywą, która uzupełnia aktualny stan wiedzy na temat usług w tym obszarze. Dla samorządów planujących podobne rozwiązania cenne będą prezentowane w portalu smup.gov.pl bazy danych porównawczych dla podobnych JST.